Ikona Świętych Cyryla i Metodego

Głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu!

14 lutego obchodzimy święto patronów Europy Świętych Cyryla i Metodego, równych Apostołom, zwanych także Apostołami Słowian. Żyjący w IX wieku misjonarze, pochodzący z greckich Salonik, zwanych przez Słowian Sołuniem, uważani są za świętych zarówno w Kościele łacińskim jak wschodnim. Kalendarz liturgiczny kościołów wschodnich wymienia wspomnienie liturgiczne Świętych (wg kal. gregoriańskiego) 27 lutego, 11/24 maja oraz 5 lipca na Słowacji i w Czechach, a w wspólnie z grupą Siedmiu Apostołów Bułgarii 27 lipca/9 sierpnia.

Bracia Sołuńscy przeszli do historii jako misjonarze Europy centralnej i wschodniej, którzy odpowiadając na słowa Chrystusa: „Głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu” (Mk 16, 15), wyruszyli w świat Słowian.

Pochodzili z arystokratycznej rodziny i byli bardzo dobrze wykształceni. łodszy Konstantyn, o imieniu zakonnym Cyryl (ok.826-869), zwany Filozofem, po studiach w Konstantynopolu i przyjętych święceniach prezbiteratu, nauczał filozofii w akademii cesarskiej, a następnie udał się do klasztoru na górę Olimp, gdzie przebywał jego starszy brat Michał, w zakonie jako Metody (ok. 815-885). Na polecenie cesarza Bizancjum bracia odbyli najpierw misję do Chazarów nad Morzem Czarnym, gdzie prowadzili dysputy między chrześcijanami, żydami i saracenami, a następnie ok. 862 r. zostali posłani przez patriarchę Konstantynopola Focjusza misją chrystianizacyjną do Księstwa Wielkomorawskiego na zaproszenie księcia Rościsława.
 

Mieszkając na pograniczu grecko-macedońskim dobrze znali język słowiański, więc zanim wyruszyli na Morawy stworzyli 40-literowy alfabet dla języka słowiańskiego zwany głagolicą (później cyrylicą), którym posługiwali się w głoszeniu słowa Bożego i który zaadoptowali liturgii. Przetłumaczyli Biblię oraz teksty liturgiczne na język słowiański, dzięki czemu, inaczej niż to było na Zachodzie, ludy Europy południowo-wschodniej poznały chrześcijaństwo w swoim własnym języku. Apostołowie przyczynili się nie tylko do ewangelizacji Słowian, ale także do rozwoju słowiańskich kultur, ich piśmiennictwa oraz bogactwa duchowego. Mogło ono rozwinąć się na gruncie połączenia życia kościelnego z językiem i tradycjami narodowymi.

Najstarszy przykład tekstu pisanego głagolicą z wyspy Krk

Święci Cyryl i Metody wnieśli decydujący wkład w budowę jedności Europy jako wspólnoty wiary chrześcijańskiej i organizmu kulturowego, dlatego papież Jan Paweł II w encyklice „Slavorum Apostoli” (2 czerwca 1985 r.) ukazuje ich jako patronów ekumenicznych rozmów „siostrzanych Kościołów Wschodniego i Zachodniego” w odnalezieniu jedności poprzez dialog i modlitwę:

„Cyryl i Metody stanowią jakby ogniwo łączące, jakby duchowy pomost pomiędzy nurtem tradycji wschodniej i zachodniej, które łączą się razem w jedną wielką Tradycję Kościoła powszechnego”.

W malarstwie zachodnim święci Cyryl i Metody przedstawiani są w strojach pontyfikalnych jako biskupi greccy lub łacińscy, a ich atrybutami są: krzyż, księga, kielich, rozwinięty zwój z alfabetem słowiańskim, czasami trzymają w rękach model kościoła.

W Cerkwi prawosławnej Apostołowie Cyryl i Metody uważani są za jednych z największych świętych, szczególnie w słowiańskim obszarze kulturowym i zazwyczaj są adresatami modlitw osób pobierających nauki. Bułgarii dzień oświaty i szkolnictwa związany jest ze świętem Braci Sołuńskich, a najwyższym odznaczeniem dla cudzoziemcówjest ustanowiony w 1909 r. przez króla Bułgarów Ferdynanda I Order Świętych Cyryla i Metodego z łacińskim napisem EX ORIENTE LUX (Światło ze wschodu).

Przedstawienie Świętych jako biskupów ze zwojami

Na ikonach Apostołowie Słowian przedstawiani są razem, jednak różnią się zasadniczo strojem i atrybutami. Św. Cyryl przedstawiany jest w stroju mnicha z kapturem na głowie, ze średniej długości brodą, kasztanową i lekko pokrytą siwizną. Prawą dłoń ma uniesioną w geście błogosławienia, w lewej najczęściej trzyma zwój z alfabetem staro-cerkiewno-słowiańskim (zwinięty lub rozwinięty). Św. Metody ukazany jest w szatach biskupich, z charakterystycznymi dużymi krzyżami, jako stary człowiek z siwą brodą, przeważnie nieco dłuższą niż u Cyryla. Prawą dłonią błogosławi, a w lewej trzyma księgę.

Papież Jan Paweł II ustanowił świętych Cyryla i Metodego współpatronami Europy – obok św. Benedykta, ogłoszonego patronem Europy przez papieża Pawła VI – i postawił ich jako wzór do naśladowania dla kontynentu europejskiego. W Liście Apostolskim „Egregiae virtutis” z 31 grudnia 1980 r. czytamy:

„Cyryl i Metody spełniali posługę misyjną w jedności zarówno z Kościołem konstantynopolitańskim, przez który zostali posłani, jak i z rzymską Stolicą św. Piotra, przez którą zostali potwierdzeni, co było wyrazem jedności Kościoła, która za czasów ich życia i działalności nie została porażona nieszczęściem rozłamu pomiędzy Wschodem a Zachodem, jakkolwiek stosunki pomiędzy Rzymem i Konstantynopolem były już nacechowane pewnymi napięciami.

W Rzymie Cyryl i Metody zostali przyjęci ze czcią przez papieża i przez Kościół rzymski oraz znaleźli aprobatę i poparcie dla całej swej działalności misyjnej. Znajdowali również obronę, gdy działalność ta, z powodu odmienności języka używanego w liturgii, napotykała na przeszkody ze strony niektórych niechętnych środowisk zachodnich. W Rzymie zakończył swe życie Cyryl (14 lutego 869 r.) i tu też został pogrzebany w kościele św. Klemensa - natomiast Metody wyświęcony został przez papieża na arcybiskupa starożytnej stolicy Sirmium i posłany na Morawy, aby dalej prowadzić tam swe opatrznościowe dzieło apostolskie; rozwijał je wśród ludu wraz ze swymi uczniami gorliwie i odważnie aż do końca życia (6 kwietnia 885 r.)”.

Najstarsze przedstawienie św. Cyryla, fresk z IX w.

Działania misyjne apostołów Cyryla i Metodego najbardziej widoczne były na Bałkanach, wśród Bułgarów, Serbów, Chorwatów, Czechów i innych ludów słowiańskich. Św. Metody, już po śmierci brata, ochrzcił czeskiego księcia Borzywoja i jego żonę Ludwikę oraz przyczynił się do chrztu księcia Wiślan. W Polsce w 1977 r. odkryto w Wiślicy, dawnej stolicy księstwa Wiślan, kamienną chrzcielnicę z IX wieku, zaś „Żywot św. Metodego” mówi o liście Apostoła do pogańskiego księcia Wiślan i jego chrzcie w 880 roku, natomiast według legendy – w X wieku benedyktyni przybyli z Księstwa Wielkomorawskiego założyli na Kleparzu pod Krakowem kościół św. Krzyża, zwany słowiańskim, w którym posługiwano się głagolicą.

W Polsce najbardziej znane przedstawienia Świętych zachowały się na obrazie Jana Matejki Święci Cyryl i Metody Apostołowie Słowian oraz na fresku Włodzimierza Tetmajera Cyryl i Metody, znajdującego się w Katedrze św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu.

Obraz autorstwa Jana Matejki

Wpływy Cyryla i Metodego sięgały dalej na wschód aż do Rusi Kijowskiej, która ostatecznie przyjęła chrzest sto lat później, przejmując jednak teksty biblijne i liturgiczne w tłumaczeniu Apostołów Słowian. Znaczenie misji apostolskiej świętych Cyryla i Metodego w dziejach Europy na szeroką skalę zostały przypomniany za sprawą 1100. rocznicy śmierci Cyryla w 1969 roku, kiedy to odbywały się uroczyste obchody pod auspicjami UNESCO oraz dzięki encyklice „Slavorum Apostoli” Jana Pawła II, wydanej w 1100. rocznicę śmierci Metodego. W encyklice czytamy:

„Przekładając prawdy ewangeliczne na nowy język, musieli sobie zadać trud zapoznania się z całym wewnętrznym światem tych, którym zamierzali głosić Słowo Boże, posługując się zrozumiałymi dla nich wyobrażeniami i pojęciami. Poprawne zaszczepienie pojęć Pisma Świętego i teologii greckiej na gruncie innego doświadczenia historycznego i odmiennego myślenia uznali za niezbędny warunek powodzenia swojej działalności misjonarskiej. Chodziło o nową metodę katechezy. Aby bronić jej prawowitości i ukazać jej zalety, Metody nie wahał się, naprzód wspólnie z bratem, a potem sam, udać się z uległością do Rzymu, czy to w roku 867 na wezwanie Papieża Mikołaja I, czy w roku 879 na wezwanie Jana VIII, którzy chcieli sprawdzić zgodność nauki głoszonej przez nich na Morawach – z nauką, którą wraz z chwalebnymi relikwiami pozostawili święci Apostołowie Piotr i Paweł pierwszej biskupiej Katedrze Kościoła. Dla nas, ludzi współczesnych, ich apostolat ma także wymowę wezwania ekumenicznego: wezwania do odbudowy, w pokoju pojednania, tej jedności, która po czasach Cyryla i Metodego została poważnie naruszona; w pierwszym rzędzie jedności między Wschodem a Zachodem”.

Przedstawienie Świętych jako biskupów

W kontekście papieskiego nauczania narzuca się pytanie, czy Europa pamięta skąd przyszła i czy wie dokąd zmierza? W świetle ostatnich wydarzeń związanych z zakwestionowaniem przez Komisję Europejską atrybutów świętych Cyryla i Metodego na projekcie monety słowackiej, obraz zjednoczonej Europy, której idea oparta była na humanizmie i wierze chrześcijańskiej, rozpływa się jak śnieg za oknem. Odrzucenie chrześcijańskich tradycji Europy w imię „neutralności religijnej” nie może przyczynić się do budowania pokoju w świecie, bo sprzeczność leży u samych podstaw takiego założenia; żaden człowiek nie jest neutralny wobec Boga. Przeciwnie, negacja Boga w życiu osobistym człowieka i społeczeństwa, ostatecznie prowadzi do negacji człowieczeństwa – czego bolesne świadectwa znajdujemy w najnowszej europejskiej historii .

Ikona współczesna autostwa Ihora Kisteczoka

Święci Cyryl i Metody uczą nas, że konsekwentne życie w wierze nie odbiera człowiekowi i kulturze, którą tworzy, różnorodności i autonomii. Tradycja Słowian, która dzięki nim rozwija się w Europie od 1150 lat jest jedna z najbogatszych i najpiękniejszych zachowanych i kultywowanych we współczesnym świecie. Tylko wierni temu dziedzictwo będziemy w stanie rozwijać ją dalej i dzielić się nią z innymi, dając to co w nas najpiękniejsze.

 
Tekst: Jolanta Wroczyńska