„Błogosławiona, któraś uwierzyła” to tytuł wystawy ikon Maryjnych, jaką zaprezentowała grupa twórców związanych z pracownią „Droga Ikony” w podziemiach Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Warszawie, u Ojców Jezuitów przy ul. Świętojańskiej na Starym Mieście.
|
Nabożeństwo Akatystu z towarzyszeniem chóru "Soli Deo" |
|
Chór "Soli Deo" |
Wernisaż wystawy odbył się 22 marca 2014 r. i zgromadził liczne grono miłośników ikon, przyjaciół, znajomych i rodziny. Uroczystość rozpoczęła się Mszą świętą w intencji „Drogi Ikony”, którą oprawił kustosz Sanktuarium o. dr Aleksander Jacyniak SJ. Następnie zgromadzeni licznie w świątyni wierni uczestniczyli w modlitwie ku czci Bogurodzicy przed ikoną
Matki Bożej Niewyczerpany Kielich, autorstwa o. Jacka Wróbla SJ. Akatyst zaśpiewali soliści i członkowie chóru rodzinnego „Soli Deo”, ubogacając pięknymi głosami modlitewny hymn, rozpoczynający się od wezwania:
O, waleczna Hetmanko, zwycięską wdzięczności pieśń,
Z niewoli wyswobodzeni słudzy Twoi niesiem Ci, Bogurodzico.
Ty, która posiadasz moc niezwyciężoną od wszelkich nieszczęść wybaw nas,
Byśmy do Ciebie wołali: Witaj, Oblubienico dziewicza!
|
Ekspozycja w podziemiach Sanktuarium MB Łaskawej |
Po odśpiewaniu wszystkich trzynastu części (kondakionów i ikosów) Akatystu, przygotowani duchowo uczestnicy wernisażu udali się do podziemi Sanktuarium, gdzie po krótkim powitaniu przez Ojca Kustosza i przedstawiciela „Drogi Ikony” rozpoczęła się zbiorowa kontemplacja kilkudziesięciu ikon, umieszczonych w dwu salach. Pod gotyckimi sklepieniami prezentacja ikon była na kilku fragmentach ścian z surowej cegły oraz na małych sztalugach ustawionych na stołach. Ekspozycja, charakteryzująca się różnorodnością przedstawień, typów ikonograficznych oraz stylów zachęcała do podziwiania ikon oraz rozmów z ich autorami.
|
o.Aleksander Jacyniak SJ i Jolanta Wroczyńska otwierający wystawę |
|
Twórcy z grupy "Droga Ikony" |
Wspaniałym uzupełnieniem wystawy, stanowiącym jej podbudowę intelektualną, był wykład pt. „Matka Boża w ikonie”, który wygłosił o. dr Aleksander Jacyniak w trzy dni później w ramach spotkań Centrum Duchowości Świeckich w Sanktuarium MB Łaskawej. Spotkanie zgromadziło licznych słuchaczy, a wykładowca Papieskiego Wydziału Teologicznego “Bobolanum” rozpoczął swoją opowieść od zacytowania wypowiedzi Głowy Kościoła Powszechnego. Papież Paweł VI w przemówieniu do uczestników kongresu mariologicznego w 1975 roku podkreślił, że w mariologii można podążać dwiema drogami: drogą prawdy, czyli drogą uczonych, podejmujących refleksję historyczno-biblijno-teologiczną oraz drogą piękna, dostępną dla ludzi prostych, dla których Maryja jest „zwierciadłem bez skazy” i „Niewiastą obleczoną w słońce”. Z kolei dwanaście lat później papież Jan Paweł II w encyklice „Redemptoris Mater” napisał: „Kościół katolicki, Kościół prawosławny i starożytne Kościoły Wschodnie czują się głęboko złączone przez miłość i cześć dla Theotokos”. A ponieważ Kościół składa się w zdecydowanej większości z prostego ludu zafascynowanego pięknem Bogurodzicy, to na całym świecie mamy liczne wizerunki Matki Bożej i rozwijający się kult maryjny.
W wykładzie o. Aleksander Jacyniak zwrócił uwagę na elementy wspólne ikon Maryjnych, omówił trzy dominujące grupy kompozycyjne: Hodegetrię, Eleusę i Orantkę oraz przedstawił obecność Matki Bożej na ikonach świątecznych. Następna część wykładu, mająca charakter prezentacji treści teoretycznych na przykładach konkretnych ikon, odbyła się w podziemiach.
Wśród cech wspólnych wymienia się szaty Marii, których forma, kolorystyka i stałe elementy wskazują na ich symbolikę, np. maforion był tradycyjnym ubiorem żydowskim kobiet zamężnych i jest symbolem macierzyństwa Bogurodzicy, a trzy złote gwiazdy na głowie i ramionach wskazują na godność osoby i dziewictwo Najświętszej Marii Panny. Najczęściej Matka Boża na ikonach przedstawiana jest z Dzieciątkiem, chociaż znane są wyjątki jak np. ikona Ostrobramska, a Jej oblicze ma poważny wyraz zatroskania przewidującego cierpienie, które w przyszłości ma spotkać Jej Syna. Dzięki wspólnym cechom i charakterystycznym elementom potrafimy rozpoznać każdy wizerunek ikonograficzny i nazwać go właściwie, a jednocześnie widzimy, że każda ikona jest niepowtarzalna.
Najbardziej rozpowszechnionym typem ikonograficznym jest
Hodegetria (gr. wskazująca drogę), słynąca cudami i otaczana najwyższą czcią. Bogurodzica o poważnym obliczu i majestatycznym spojrzeniu trzyma na ręku Dzieciątko, a drugą dłonią wskazuje na Jezusa, przedstawiając ludowi przyszłego Zbawiciela. Jezus prawą ręka błogosławi, w lewej trzyma zwój, stanowiący atrybut nauczyciela i prawodawcy. Na wystawie są to m.in. MB Częstochowska, MB z Florynki, MB Czerwińska, MB Nieustającej Pomocy.
Kolejny typ ikonografii Maryjnej to
Eleusa (z gr. miłosierna), zwany w Cerkwi jako
Umilenije, ukazuje głębię relacji między Matką i Synem, wyrażając wzajemne zaufanie, miłość i czułość. Dzieciątko Jezus, obejmując Matkę za szyję, przytula się do Jej policzka. Na naszej wystawie są to m.in. ikony: MB Piotrowska, MB Dońska, MB Korsuńska oraz MB Pelagonitissa, MB Kykkotissa, których nazwy pochodzą zazwyczaj od nazw klasztorów, ich miejsc, imion metropolitów lub wyrazu emocji, jak np. „Glykophilousa" (Słodki pocałunek).
|
Ikony MB Oranty, Hodogetrii oraz Eleusy ze św. Joachimem i Anną |
Typ
Oranta (z gr. modląca się) lub „Dziewica Znaku” jest przedstawieniem spotykanym w katakumbach pierwszych wieków chrześcijaństwa. Nazwa „Dziewica Znaku” pochodzi z proroctwa Izajasza: „Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel” (Iż 7, 14). Bogurodzica przedstawiona jest w całej postaci (lub w półpostaci) z rękoma uniesionymi w tradycyjnym geście modlitwy, ukazująca na swej piersi medalion z wizerunkiem Dzieciątka Jezus. Ikona „Znaku” ukazuje prawdę o Bożym Synu, który dla naszego zbawienia narodził się z Najświętszej Marii Panny, a Bogurodzica przez swoje posłuszeństwo stała się „Błogosławioną między niewiastami” i uczestniczyła w dziele Wcielenia.
Bogurodzica uczestniczyła w życiu Jezusa i w całej historii Zbawienia, która w ikonografii znajduje się na ikonach świątecznych, obrazujących dwanaście wielkich świąt. Postać Matki Bożej występuje na ośmiu przedstawieniach: Narodzenie Bogarodzicy, Wprowadzenie Bogarodzicy do świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Jezusa Chrystusa, Spotkanie Pańskie (Ofiarowanie Jezusa w świątyni), Wniebowstąpienie Pańskie, Pięćdziesiątnica (Zesłanie Ducha Świętego) i Zaśnięcie Bogarodzicy. Na naszej wystawie znajduje się kilka ikon świątecznych, zwłaszcza ciekawy dyptyk Zwiastowania oraz tryptyk Zwiastowanie – Boże Narodzenie – Wniebowzięcie. Jest również kilka ikon Ukrzyżowania Chrystusa o Krzyż Chrystusa pod którym stała Bogarodzica i najmilszy uczeń Jan.
|
Dyptyk Zwiastowania Pańskiego |
Ikony, które zostały nazwane „teologią w kolorach” lub „biblią dla ubogich”, jakby wbrew oczywistości przekazu wizualnego, do którego współcześnie jesteśmy przyzwyczajeni, przedstawiają trudność w rozumieniu ich treści i symboliki. Lud Boży, zachwycając się pięknem ikony, potrzebuje jednak pewnej znajomości Pisma Świętego, zarówno Starego jak i Nowego Testamentu. Dlatego wiele tej niezbędnej wiedzy dostarczył wszystkim interesujący wykład i omówienie symboliki ikon, którego w podziemiach Sanktuarium dokonał o. Aleksander Jacyniak, wskazując na wszystko co na ikonie ma swoją przyczynę i odniesienie do Tradycji i Pisma Świętego. Dzięki wykładowi goście naszej wystawy mieli okazje nauczyć się je czytać, za co w imieniu „Drogi Ikony” raz jeszcze serdecznie dziękujemy Kustoszowi Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej.
Wystawa w Sanktuarium Jezuitów trwa do 30 marca. Następnie prezentowana będzie w Galerii Anielskiej Księży Michalitów w Parafii Matki Bożej Anielskiej na warszawskim Bemowie w dniach 10 maja – 8 czerwca br.
Ponownie do podziemi Sanktuarium MB Łaskawej na ul. Świętojańskiej zapraszamy
17 maja 2014 r. na Noc Muzeów, podczas której można będzie zobaczyć ekspozycje przygotowane z okazji podwójnego jubileuszu Jezuitów: 450-lecia utworzenia zakonu oraz 200-lecia przywrócenia ich obecności w Polsce po kasacie w XVIII w., pamiątki ks. Piotra Skargi oraz wystawy ikon, przygotowane przez grupę „Agathos” i pracownię „Droga Ikony”, która zaprezentuje również warsztat ikonopisarski. Zapraszamy.
Obejrzyj obszerniejszą fotorelację z otwarcia wystawy
"Błogosławiona, któraś uwierzyła"
Tekst: Urszula Klimowicz, Jolanta Wroczyńska
Zdjęcia: Wojciech Kitowski, Anna Przybycińska, Ewa Soszyńska, Jolanta Wroczyńska